رمان «کلیدر» نوشته ی محمود دولت آبادی بزرگترین و مهمترین اثر ادبی چند دهه ی گذشته ی ایران است. این کتاب سه هزار صفحه ای در ده جلد به چاپ رسیده است. ماجرای این رمان از این قرار است که خانواده ای کرد ایرانی به سبزوار کوچ کرده اند. داستان کلیدر فضای سیاسی ایران را بعد از جنگ جهانی دوم بازگو می کند. دولت آبادی بر اساس حقایق و حوادث واقعی به شرح زندگی رعیت های ایرانی و قبایل چادر نشین در آن دوران می پردازد.
خلاصه ی داستان
خلاصه ی رمان از این قرار است که مارال دختر جوان و زیبا ی کرد به سمت زندان شهر می رود تا پدر و نامزدش یاور را ببیند. او در بازگشت به نزد عمه اش می رود. بلقیس عمه ی مارال و همسرش کلمیشی، سه پسر و یک دختر به نام های خان محمد، گل محمد، بیگ محمد و شیرو دارند. مارال و گل محمد با وجود آنکه زنی به نام زیور دارد عاشق هم می شوند و ازدواج می کنند. بین گل محمد و نامزد قدیمی مارال دشمنی شکل می گیرد و کشمکش هایی بین خانواده ها و طایفه ها ایجاد می شود. در یکی از این جنگ ها و دشمنی ها گل محمد در دفاع از خود حاج حسین چارگوشلی که یکی از مالدارهای روستا است را می کشد. دو امنیه به روستا می آیند که گل محمد به خاطر ترس از جان خود آن ها را کشته و جنازه شان را می سوزاند. گل محمد دستگیر و روانه ی زندان می شود. بالاخره او توسط ستارخان از زندان فرار می کند. گل محمد پس از گریز به ناچار زندگی مخفیانه ای دارد. گل محمد و یارانش به قتل و غارت اربابان و خان ها دست می زنند. گل محمد با این کارها در نزد مردم تبدیل به چهره ای محبوب می شود و برای مردم تبدیل به قهرمان می شود. با ترور نافرجام محمد رضا پهلوی توسط یکی از اعضای حزب توده اوضاع سیاسی با تغییرات بنیادی مواجه می شود. دهقانان در برابر ظلم و زور اربابان شانه خالی می کنند. گل محمد و هر کسی که با خانواده ی کلمیشی در ارتباط بوده کشته می شود.
واقع گرایی کلیدر
دولت آبادی ادعا می کند تمام شخصیت ها و وقایع کلیدر واقعی هستند. رمان خالی از اصطلاحات و واژگان محلی نیست. داستان دارای زاویه دید دانای کل است. زبان انباشته از ارایه های ادبی و شـاعرانه است. نثر رمان آهنگین و حماسی است. صحنه ها رمانتیک و شخصیت ها همچون سبک نقاشی های سنتی است. شخصیت های متنوعی در این اثر آمده اند. نویسنده به استادی توانسته با لحن غزل وار فرهنگ و فلکلور منطقه را با تاریخ سیاسی و اجتماعی پیوند دهد. شاید کلیدر را اثری با ساختار نوین ببینیم اما دارای سبکی سنتی است و خواننده به راحتی با داستان ارتباط برقرار می کند.
تجربه ی نویسنده و اشنایی با فضا
یکی از دلایل موفقیت کلیدر را در این می توان یافت که نویسنده دارای تجربه ی شخصی از زندگی روستایی در همان منطقه است. صحنه ها و اتفاقات بسیار ملموس طبیعی هستند حس همزاد پنداری با آدم ها زیاد است و به راحتی می توان با آن ها ارتباط برقرار کرد. استفاده ی بهینه از همین تجارب شخصی است که رمان کلیدر را تبدیل به یک اثر واقع گرایانه کرده است. همچنین با خواندن این اثر به اطلاعات زیادی در مورد گفتار و رفتار مردم خراسان دست پیدا می کنیم. کلیدر رمان خوشخوانی است و با وجود طولانی بودن سریع پیش می رود. دولت آبادی در شخصیت پردازی گل محمد بعنوان یک قهرمان بسیار ماهرانه عمل کرده است.
کلیدر شاهنامه ای به نثر
دولت آبادی می گوید: یکی دو سالی طول کشید تا مجوز نشر کلدیر را بگیرم. در رمان کلیدر یک «من» اجتماعی وجود دارد که در گل محمد و مارال تبلور یافته است. کلیدر را می توان شاهنامه به نثر نامید. کلیدر در واقع یک رمان اعتراضی است. اگر رمان جنگ و صلح اثر تولستوی را بخشی از فرهنگ و تمدن و حافظه ی ملی روسیه بدانیم بدون شک کلیدر نیز برای ایران همین گونه خواهد بود. کلیدر بازنمای روح انسان معاصر است.در کلیدر ادم هایی را می بینیم که در مقابل استبداد سینه سپر می کنند. زنان کلیدر فقط در مسائل عاشقانه و زندگی نقش ندارند بلکه در هنگام رزم و نبرد هم با همسرانشان همراه می شوند. با این وجود زنان کلیدر از شان انسانی مهمی برخوردارند.
مرجع: ایرنیکا (کلیک کنید)
گفتنی است سبزوار و منطقه خراسان غربی که محل بسیاری از رویدادهای رمان کلیدر بوده است، به عنوان پایتخت نثر ایران نیز شناخته می شود. زیرا نویسندگان برجسته ای نظیر محمود دولت آبادی، دکتر علی شریعتی و خواجه ابوالفضل بیهقی و ... از این منطقه برخاسته اند که هر کدام از سرآمدان زمان خود در عرصه نویسندگی هستند.
