مروری بر تقویم فرهنگی سبزوار / مهمترین روزهایی که سبزواری ها نباید فراموش کنند

نگاهی به روزهای مهم در تقویم فرهنگی شهر سبزوار
امید برومندی / مجله اینترنتی اسرارنامه

این روزها پیش نویس تقویم جامع فرهنگی سبزوار با همت کمیسیون فرهنگی و گردشگری شورای شهر در حال تدوین و تنظیم است. اقدامی که هرچند هنوز از جزئیات محتوا و شیوه ی اجرای ان اطلاع دقیقی نداریم، اما فی نفسه عملکرد مثبتی به نظر می رسد و می تواند جبران کننده بخشی از کم کاری ها و بی توجهی هایی باشد که معمولا در این شهر نسبت به ظرفیت ها، ارزش ها و مسائل مهم فرهنگی وجود داشته است.

البته موضوع ضرورت تهیه تقویم فرهنگی برای سبزوار مدت ها قبل مورد توجه رسانه ها قرار گرفته بود به طوری که اینجانب پنج سال قبل در اسفند 93 طی یادداشتی مفصل با عنوان: «روزهایی که سبزواری ها نباید فراموش کنند / مروری بر تقویم فرهنگی سبزوار»  که ابتدا در نشریه صدای ملت و سپس در وبسایت سبزواریان منتشر شد، به 14 مناسبت و روز خاص در تقویم فرهنگی سبزوار اشاره کرده بودم که 9 مورد از این مناسبت ها بر اساس تقویم شمسی و 5 مورد نیز بر اساس تقویم قمری تنظیم شده بود.

اینک در استقبال از اقدام پسندیده کمیسیون فرهنگی گردشگری شورای شهر سبزوار در تدوین رسمی پیش نویس تقویم جامع فرهنگی این شهر، بد نیست مروری بر آن مطلب داشته باشیم و امیدوار باشیم انشاالله این حرکت که امروز شورای شهر پرچمدار آن شده است با همراهی جدی و موثر اداراتی نظیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، میراث فرهنگی و گردشگری، دانشگاه ها، آموزش و پرورش و دیگر نهادهای مرتبط یا موثر در حوزه فرهنگی دیار سربداران و نیز تشکل ها و انجمن های مردمی، مورد حمایت قرار گیرد و ضمانت اجرایی لازم را پیدا کند:

روزهایی که سبزواری ها نباید فراموش کنند!
مروری بر تقویم فرهنگی سبزوار شهر دیرینه های پایدار
 
صدای ملت – امید برومندی: کهن‌شهر سبزوار، دیار سربداران، شهر دانشوران بیدار و ریشه فرهنگی خراسان بی شک به لحاظ عظمت تاریخی و فرهنگی در چنان جایگاه رفیعی قرار دارد که برخی از درخشان‌ترین برگ های دفتر تاریخ ایران‌زمین را به مشاهیر و رویدادهای ارزشمند خود اختصاص داده است.
 
از این رو هرچند سبزوار را می توان از منظر نقش‌های سیاسی، اقتصادی و بازرگانی، ورزشی، دانشگاهی، مواصلاتی و… مورد بررسی قرار داد، اما یقیناً وجهه غالب این شهر همواره در طول تاریخ ایران وجهه فرهنگی، ادبی و هنری آن بوده است.
 
هرچند در دهه های اخیر متأسفانه در شناسایی و ارج گذاری برای ظرفیت‌های فرهنگی سبزوار کم‌کاری ها و غفلت‌های زیادی هم از سوی مسئولان و هم از سوی مردم صورت گرفتته است، اما کم‌کاری مسئولان و مردم نفی‌کننده ارزش‌های موجود نیست.
 
از این رو در مطلب حاضر به تعدادی از مناسبت‌هایی که لازم است مسئولان و مردم سبزوار برای پاسداشت و معرفی وجهه فرهنگی و تاریخی این شهر در سطح ملی و بین‌المللی نسبت به آن‌ها توجه داشته باشند، اشاره می‌شود. امید است که مسئولان و برنامه‌ریزان فرهنگی سبزوار برنامه‌های هر سال کاری خود را طوری تنظیم و تدوین نمایند که متناسب با شأن فرهنگی دارالمومنین سبزوار و روزهای مخصوص آن باشد:
 
روزهای مهم سبزوار در تاریخ های هجری شمسی:
 

۳۱ فروردین: درگذشت سقراط خراسان علامه محمدتقی شریعتی.
خاندان با فضیلت شریعتی بی شک از مهمترین افتخارات و مشاهیر برجسته شهرستان های سبزوار و داورزن محسوب می شوند. پدر این خاندان علامه محمدتقی شریعتی است که به او لقب سقراط خراسان را داده اند.
 
خود محمدتقی شریعتی در شرح حال خود می‌نویسد: پدرم مرحوم شیخ محمود، جدم مرحوم آخوند ملاقربانعلی از شاگردان برجسته مرحوم حاج ملاهادی سبزواری حکیم و فیلسوف شهیر شرق و ممتاز عصر خویش می باشد. طائفه مادری اینجانب از روحانیون و سادات صیح النسب حسنی هستند. همه قبیله من عالمان دین بودند حدود یک قرن مناصب دینی و ریاست روحانی آن حدود که از توابع قابل توجه و ممتاز سبزوار است و در گذشته به جهاتی که مجال بیانش نیست موقعیت بسیار مهمی داشته با پدران من بوده است…
 
۲۵ اردیبهشت: در تقویم ایران این روز به نام فردوسی نامگذاری شده است. حکیم فردوسی با سرودن شاهنامه حق بزرگی بر گردن تمام فارسی زبانان دارد.اما در این بین سبزواری ها ارتباط ویژه تری با شاهنامه و برخی از پهلوانان نامدار آن دارند.
 
به طوری که معروف است آرامگاه سهراب یکی از قهرمانان اسطوره ای شاهنامه در محل باغ ملی سبزوار که سابقاً به نام باستانی «میدان دژ سپید» شناخته می شده، قرار دارد و مردم سبزوار داستان رزم و رستم و سهراب را به صورت سینه به سینه برای یکدیگر نقل می‌کرده اند. بنابراین می توان این روز را به صورت ویژه ای در سبزوار گرامی داشت.حتی اگر مسئولان شهرستان ذهن فرهنگی و گردشگری مناسبی داشته باشند، طوری برنامه ریزی خواهند کرد که با توجه به اینکه معمولا در ۲۵ اردیبهشت میهمانان بلندپایه ای از تهران و دیگر نقاط کشور و شاید حتی میهمانانی خارجی به مشهد سفر می کنند تا در مراسم بزرگداشت فردوسی شرکت نمایند، یک روز قبل یا بعد از آن مثلا در ۲۴ یا ۲۶ اردیبهشت برنامه ای نیز در سبزوار در جوار آرامگاه اسطوره ای سهراب در باغ ملی ترتیب داده شده و مثلا به شاهنامه خوانی، نقالی، تئاتر، اجرای موسیقی مناسبتی [نظیر آنچه گروه موسیقی داروگ در سال ۹۳ اجرا کرد] و … پرداخته شود و همه یا تعدادی از میهمانانی که برای بزرگداشت فردوسی به مشهد رفته اند به عنوان یک برنامه جانبی در سبزوار نیز حضور یابند.
 

البته شرط انجام موفقیت آمیز چنین برنامه ای این است که شهرداری همتی به خرج دهد و آرامگاه سهراب را چنان که باید و شاید ترمیم کرده و مثلا با اندکی جابه جایی نمادین خاک آرامگاه از قسمت پارکینگ به ناحیه مناسب تری در وسط باغ ملی بنای یادبود زیبایی که دارای ویژگی های حماسی و ادبی باشد بر روی آن بسازد و طوری شود که وقتی مسافران و گردشگران به سبزوار می آیند بعد از مشاهده تابلوی آبی رنگ جلوی شهرداری که روی آن نوشته شده، آرامگاه اسطوره ای سهراب، فقط به یک قبر ساده و سرد سیمانی برخورد نکنند و ناخودآگاه از این آرامگاه سیمانی اسطوره ای خنده شان نگیرد!
 
وعده احیای آرامگاه سهراب که قبل از آن رزمگاه رستم و سهراب نیز بوده است قبلا در دوران تصدی حسین مقصودی بر شهرداری سبزوار داده شد و برای آغاز کار المانی هم از رزم رستم و سهراب ساخته و نصب شد و امیدمی‌رود دکتر طالبی شهردار کنونی سبزوار نیز نسبت به این مهم توجه عملی نشان دهد و این پروژه فرهنگی و گردشگری را به سرانجام برساند.
 
 
۲۶ اردیبهشت: روز هجرت دکتر علی شریعتی.
دکتر علی شریعتی یکی از مشاهیر برجسته دیار سربداران است که برخی کتاب هایش را در دوران ستم شاهی با نام های مستعار علی سبزواری، علی سربداری و علی سبزوارزاده منتشر کرده و مردم دو شهرستان سبزوار و داورزن و به ویژه مردمان روستای مزینان به وجود نویسنده و متفکری چون او افتخار می کنند.
 
وی با اینکه در سن ۴۷ سالگی درگذشت اما سخنرانی ها و نوشته هایش توانست تأثیر زیادی بر قشر جوان و تحصیل کرده زمان خود و تا چند دهه بعد از خود برجای بگذارد. یکی از اقدامات مهم در زندگی دکتر شریعتی هجرت است.
 
هجرت در اسلام یکی از اتفاقات ارزشمندی است که ممکن است ضرورت آن در زندگی برخی مسلمانان احساس شود و در قرآن نیز از آن یاد شده و ارجی هم پایه جهاد برای هجرت در نظر گرفته شده است. مهمترین هجرت انجام گرفته در طول تاریخ اسلام هجرت پیامبر گرامیمان از مکه به مدینه است که مبدأ تقویم کشورهای اسلامی نیز قرار گرفته است. بسیاری از بزرگان و اندیشمندان سیاسی و مذهبی و حتی هنرمندان و دانشمندان نیز در طول زندگی خود مجبور به هجرت می شوند تا بتوانند در محیط مناسب تری برای آرمان های خود فعالیت کنند.
 
دکتر شریعتی یکی از کسانی است که به دلیل شرایط نامطلوبی که اختناق ساواک در رژیم پهلوی ایجاد کرده بود، مجبور به مهاجرت از کشور شد. هجرتی که تنها یک ماه پس از آن منجر به مرگ مشکوک شریعتی در خارج از کشور شد که عده ای معتقدند از آنجایی که او در دوران هجرت (در راه مبارزات آرمان خواهانه اجتماعی و سیاسی) فوت شده است، شهید محسوب می شود. هجرت شریعتی ۲۶ اردیبهشت ۵۶ از ایران به انگلستان اتفاق افتاد و حدود یک ماه بعد از آن در ۲۹ خرداد همان سال به طرز مشکوکی در غربت درگذشت.
 
۲۹ خرداد: درگذشت دکتر علی شریعتی.
این روز در تقویم جمهوری اسلامی ایران ثبت شده است. اما به جز برنامه هایی که در مزینان به صورتی مختصر و با هزینه شخصی مردم محلی برگزار می شود معمولا برنامه های قابل توجهی در سبزوار که مهمترین مرکز دانشگاهی و فرهنگی شمال شرق کشور پس از مشهد است، در این روز به اجرا در نمی آید که جای تعجب و افسوس است!
 
 
۱۰ مرداد: ولادت استاد محمود دولت آبادی آقای رمان ایران.
محمود دولت آبادی با اینکه یکی از بزرگترین نویسندگان معاصر ایران است و با آثاری که خلق کرده و عمدتاً به چندین زبان خارجی ترجمه شده اند، نام شهر سبزوار و روستاها و مناطق اطراف آن را به جهانیان معرفی کرده و خودش نیز از وجهه ای بین المللی برخوردار است، معمولا در شهر سبزوار به دلیل برخی حساسیت های فاقد توجیه منطقی، مهجور و مغفول مانده است.
 
این در حالی است که او به عنوان یک شهروند قانونی به شکلی کاملا آزادانه و محترمانه در داخل ایران زندگی می کند و در بیشتر محافل فرهنگی و هنری در تهران و برخی دیگر از شهرهای کشور حضور می یابد و بنابراین لازم است مردم و مسئولان شهر زادگاهش سبزوار برای پاسداشت و بهره گیری از وجود چنین شخصیتی بیش از پیش بکوشند.
 
البته در سال ۹۳ به مناسبت ۱۰ مردادمراسمی مردمی در هتل کاملیای سبزوار با حضور برخی چهره های فرهنگی و تعدادی از اعضای شورای شهر برگزار شد و تمبر آقای رمان ایران به مناسبت ۷۴ سالگی نویسنده رمان کلیدر به دست پدر شهیدان فتاحی رونمایی شد.
 
 
۱ آبان: روز بزرگداشت ابوالفضل بیهقی.
بسیاری از صاحب نظران ادبیات معتقدند ابوالفضل بیهقی به خاطر پدید آوردن کتاب ارزشمند تاریخ بیهقی که از مهمترین متون کهن ادبیات ایران می باشد، شایسته لقب پدر نثر فارسی است. در لغت نامه معروف دهخدا اولین شاهد مثالی که برای هر واژه آورده شده است در بخش شعر از شاهنامه و در بخش نثر از کتاب تاریخ بیهقی است.
 
با وجود همه این اهمیت، متأسفانه هنوز هیچ روزی در متن و یا حداقل در ضمیمه تقویم جمهوری اسلامی ایران به نام ابوالفضل بیهقی ثبت نشده است. اما برخی از دست اندرکاران فرهنگی سبزوار از چندسال قبل تا کنون به صورت قراردادی ۱ آبان را به عنوان روز بزرگداشت بیهقی در نظر گرفته اند.
 
گفته می شود دکتر سیدمهیار علوی مقدم، دکتر محمدجعفر یاحقی و تعدادی دیگر از اساتید ادبیات در سال ۸۶ این روز را پیشنهاد داده اند و خوشبختانه در سه سال اخیر با همت اداره فرهنگی شهرداری، کمسیون فرهنگی شورای شهر و دانشگاه حکیم سبزواری اول آبان در سبزوار گرامی داشته می شود. با این حال بسیار ضروری به نظر می رسد که مسئولان پیگیری نمایند تا این روز نه فقط برای بزرگداشت بیهقی بلکه به رسم پاسداشت ادبیات و به ویژه نثر فارسی در متن تقویم کشور ثبت شود. زیرا در حال حاضر ۲۷ شهریور روز بزرگداشت شهریار به عنوان روز شعر فارسی ثبت شده است، اما هیچ روزی برای نثر فارسی در تقویم نیست و چه شخصیتی مناسب تر از بیهقی برای این منظور؟
 
 
۲ آذر: تولد دکتر علی شریعتی.
دکتر علی شریعتی در روز ۲آذر در روستای کاهک از توابع داورزن که آن زمان یکی از بخش های شهرستان سبزوار بوده، متولد شد.
 
 
۱۶ دی: سالروز شهدای هویزه.
هویزه نام [محل] یکی از عملیات‌های خونین در دوران دفاع مقدس است که منجر به شهادت تعدادی از رزمندگان غیور کشورمان شد که در میان آن ها ۵ شهید سبزواری نیز حضور داشتند. حماسه خونین هویزه در ۱۶ دی ۱۳۶۰ اتفاق افتاد و خوشبختانه هر سال مراسمی به همین مناسبت در سبزوار و دیگر شهرهای کشور برگزار می شود.
 
۸ اسفند: روز بزرگداشت حکیم سبزواری. حکیم سبزواری از بزرگترین فلاسفه و عرفای چند قرن اخیر ایران است. صاحبنظران معتقدند اهمیت حکیم سبزواری در سنت فلسفی ایران به حدی است که هیچ کس نمی تواند بدون مطالعه شرح منظومه وی، وارد ساحت فلسفه اسلامی شود.
 
برخی از کتب او به زبان های دیگر نیز ترجمه شده اند و در دانشگاه های داخل و خارج از کشور تدریس می شوند. از سال ۹۳ با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی ۸ اسفند به عنوان روز بزرگداشت حکیم سبزواری در ضمیمه تقویم جمهوری اسلامی ایران به ثبت رسید. اما امید می رود با پیگیری مسئولان فرهنگی شهرستان این روز از ضمیمه تقویم خارج و به متن تقویم راه یابد.
 
 
روزهای مهم سبزوار در تاریخ هجری قمری:
 
۱ محرم: آغاز حرکت های مبارزاتی شیخ بهلول گنابادی با رضاخان از باغ ملی سبزوار.
 
ماجرا از این قرار است که همسر رضا شاه تصمیم داشت در این روز مراسم جشن و سروری را به مناسبت آمدن امان الله خان پادشاه افغانستان به سبزوار در محل باغ ملی این شهر برگزار کند که پس از مقاومت مردم سبزوار برنامه جشن همسر شاه منتفی شد.
 
خود شیخ بهلول گنابادی که بعدها با ماجرای قیام مسجد گوهرشاد مشهد بیشتر به شهرت رسید گفته، ماجرای اول محرم باغ ملی سبزوار زمینه ساز مبارزات بعدی او شده و باعث گردیده پی به قدرت خود ببرد.
 
 
۱۵ شعبان المعظم: با ابتکار شهرداری و شورای شهر سبزوار در سال ۹۳ طرح احیای آیین انتظار در نهضت سربداران در روز نیمه شعبان برگزار شد.
 
گفته می شود امیران سربداران که از شیعیان ۱۲ امامی معتقد و منتظر ظهور بوده اند، روزهای جمعه اسبی را در ابتدای شهر به همراه لوازم مورد نیاز قرار می‌داده و آمادگی خود را برای یاری رسانیدن به مهدی موعود (عج) به نمایش می گذاشته اند.
 
شهرداری سبزوار در سال ۹۳ برای یادآوری آیین دیرینه انتظار در دارالمومنین سبزوار در روز ۱۵ شعبان کاروانی در سطح شهر به راه انداخت که علی رغم وجود برخی انتقادات، در نهایت طرح خوبی بود و با استقبال گسترده مردم مواجه شد. امید می‌رود این کار زیبا که نشان دهنده قدمت سبزواری‌ها در گرایش به فرهنگ شیعی است، سال‌های بعد نیز با رفع نواقص قبلی استمرار یابد و به یک آیین همه ساله تبدیل شود.
 
 
۲۵شعبان المعظم: آغاز قیام نهضت تاریخ ساز سربداران.
برخی از منابع آغاز قیام سربداران را در تاریخ ۱۲ شعبان نیز ذکر کرده اند. هریک از این دو تاریخ صحت داشته باشد به خاطر تقارنش با ماه فرخنده و سراسر شادی شعبان، ایام بسیار مناسبی برای برپایی جشن های مردمی است.
 
 
۱۷ شوال: روز فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه ای.
سبزوار یکی از مهدهای ورزش پهلوانی و زورخانه ای است. به خصوص برخی از مشاهیر این شهر نظیر پهلوان عبدالرزاق باشتینی و بسیاری دیگر از امیران نهضت سربداران در زمان خود از نام آوران ورزش پهلوانی بوده اند. سبزوار در مقطع کنونی نیز بیشتری مرشدان برتر و باستانی کاران مطرح را به کشور عرضه کرده و زورخانه های زیادی دارد. بنابراین می طلبد که روز فرهنگ پهلوانی و ورزش زورخانه ای در سبزوار با جدیت پاس داشته شود.
 
۲۷ ذی الحجه: فتح سبزوار توسط سربداران و انتخاب این شهر به عنوان پایتخت اولین حکومت شیعی ۱۲ امامی و غیرسلطنتی تاریخ ایران.
 
به واسطه پایتختی سبزوار در دوران حکومت سربداران، نام این شهر در زمره ۳۶ پایتخت تاریخی ایران درج شده است.
 
 
البته آنچه در بالا ذکر شد، یقیناً به غیر از مناسبت‌های مهم ملی نظیر یوم الله های ۲۲ بهمن، روز قدس، ۱۳ آبان و یا اعیادملی و مذهبی نظیر عید غدیر، عید نوروز، شب یلدا و … است که طبیعتاً آن ها جایگاه تثبیت شده و مشخص خود را نه فقط در تقویم سبزوار بلکه در کل ایران اسلامی دارند.
 
در پایان لازم به ذکر است، روزهایی که می توان برای بزرگان و رویدادهای ارزشمند تاریخی سبزوار اختصاص داد بسیار بیشتر از مواردی است که در بالا اشاره شد، اما به دلیل مجال اندک از ذکر آن ها صرف نظر می شود. اما بزرگانی نظیر ملاحسین واعظ کاشفی، ابوالحسن زید بیهقی معروف به ابن فندق، دکتر قاسم غنی، آیت الله سیدعبدالاعلی سبزواری، استاد حمید سبزواری، پروفسور سیدحسن امین، دکتر سیداحمد سیادتی، دکتر غلامعلی بسکی، دکتر سیدمحمد علوی مقدم و همچنین رویدادهایی نظیر قیام شیعی یحیی بن زید در ناحیه سبزوار و …. هر کدام مواردی هستند که می توان یک روز را در تقویم فرهنگی سبزوار و خراسان به بزرگداشت آنان اختصاص داد.
 
لیکن همین تعداد نیز که در بالا به آن ها اشاره شد اگر توسط مردم و مسئولان مورد توجه و تجلیل قرار گیرد، گام مهمی در شکوفایی و معرفی ظرفیت های فرهنگی سبزوار شهر دیرینه های پایدار برداشته خواهد شد.
 
منتشر شده در :
 روزنامه صدای ملت – شماره ۱۲ ویژه‌نامه سبزوار
وبسایت: سبزواریان
 
اکنون اگر بخواهم این نوشته سابق خود را تکمیل تر کنم، مناسبت های دیگری مرتبط با دکتر بسکی پدر طبیعت ایران، دکتر حسین قندی، سلطان تیتر ایران، استاد حمید سبزواری پدر شعر انقلاب، ابوالحسن بیهقی نویسنده کتاب ارزشمند تاریخ بیهق که آرامگاهش در شهر ششتمد واقع شده است،  امیرشاهی سبزوار نقاش، خطاط، شاعر و موسیقی دان قرن نهم هجری، مدرسه فخریه سبزوار قدیمی ترین مدرسه ایران و ... را نیز به این تقویم اضافه می کردم. اما اینک امید می رود پیش نویسی که قرار است به زودی به عنوان تقویم جامع فرهنگی شهر سبزوار تدوین شود، به همه این موارد  دیگر نیز توجه مناسبی نشان دهد.