نگاهی به زندگی و کسب و کار ارامنه سبزوار در گذشته / به مناسبت سال نو میلادی

به مناسبت آغاز سال نو میلادی
آشنایی با مهمترین خانواده های ارمنی سبزوار / نگاهی به زندگی و کسب و کار مسیحیان سبزوار در گذشته

سبزوار را اگرچه در طول تاریخ اسلام بیشتر از هر  صفت دیگری می توان به عنوان یکی از شهرها و پایگاه های اصلی تشیع 12 امامی در ایران بر شمرد که بیشتر مردمش همواره شیعیان وفادار به معارف اهل بیت و قرآن کریم بوده اند، اما در عین حال مردم این شهر در بسیاری از دوره ها پیروان سایر ادیان الهی یا مذاهب اسلامی را در کنار خود پذیرفته و زندگی مسالمت آمیزی با آن ها داشته اند.
 
به گزارش مجله اینترنتی اسرارنامه هرچند ممکن است امروز کمتر کسی تصور کند که روزگاری گروهی از مسیحیان در دیار سربداران زندگی می کرده اند و کسب و کار پر رونقی داشته و ارتباط خوبی هم با مردم این شهر برقرار نموده اند، اما این یکی از همان موارد همزیستی برادرانه مردمان دارالمومنین سبزوار با پیروان دیگر ادیان الهی است که در بالا توضیح داده شد.
 
اینک اسرارنامه به مناسبت فرا رسیدن سال نو میلادی، نگاهی به موضوع سکونت و کسب وکار ارامنه سبزوار و بعضی از معروف ترین  خانواده های ارمنی ساکن در این شهرمی اندازد:

مطلب پیش رو به قلم پروفسور سید حسن امین نوشته شده و در تاریخ 16 آبان 86 در روزنامه مردسالاری منتشر شده است:
 
از گفتگوی ادیان تا اقلیت ارمنی خراسان
 
گفت و گوی ادیان و تمدن ها (در برابر فرضیه برخورد ادیان و تمدن ها)، تنها یک بحث نظری نیست، بلکه اهمیت اجتماعی و انسانی در سطح ملی و بین المللی دارد.
 
می پردازم به نکته ای تاریخی از قلب خانه پدری یعنی از خاک پاک ایران و خطه خوب خراسان. بخشی از ارمنیان همیشه یعنی از هزاره اول پیش از میلا د در بخش هایی از خاک ایران (آذربایجان غربی) می زیستند و بخش دیگری در طول  قرون و اعصار از برون مرز به بخش های مختلف ایران زمین کوچ کردند. شاه عباس صفوی در 1012 ق، پنجاه هزار ارمنیان ساکن قارص تا جلفا و ایروان رابه اصفهان، چهار محال، گیلا ن و مازندران کوچ داد. نادر شاه هم شش هزار تن از ارمنیان قارص و ارزروم رابه خراسان کوچانید.
 
آقا محمد خان قاجار، مرزهای ایران را دوباره به حدود و عصر  صفوی رسانید. اما در زمان فتحعلی شاه شکست ایران از روسیه، در 1228 ق1813/ م (قرارداد گلستان) و در 1242 ق1828/ م (قرارداد ترکمنچای)به از دست رفتن بخشی از سرزمین های ایرانی انجامید.
 
از آن پس; تعداد زیادی  مهاجر(اعم از مسلمانان و غیر مسلمانان) از شهرهای ایرانی که به روسیه واگذار شد، به آذربایجان و دیگر ایالا ت ایران آمدند و از آن جمله در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه و اوائل سلطنت مظفر الدین شاه یعنی از یازده دوازده سال پیش از انقلا ب مشروطیت، در پی جنگ های روسیه و عثمانی و آغاز اختلا فات ارمنیان با دولت عثمانی، یک اقلیت  ارمنی (از تفلیس، ایروان، نخجوان، قره باغ و اردوباد)به خراسان هجرت کردند و به تدریج در شهرهای مختلف از جمله نیشابور مستقر شدند و جمعی از ایشان هم ساکن سبزوار  شدند و در آن شهر به کار تجارت و صنعت (از جمله تاسیس کارخانه پنبه پاک کنی)پرداختند.
 
کار ارمنیان در سبزوار به حدی رونق گرفت که لرد کرزن هم ضمن اشاره به رونق تجارت در سبزوار از کارخانه های ارمنیان مقیم سبزوار یاد می کند.
 
  بیش تر ارمنیان سبزوار در کاروان سراهای «دروازه عراق» (غرب شهر) تجارت می کردند و یهودی ها در کاروان سرای «دروازه نیشابور» در شرق شهر.
 
نصرالله توسلی در یادداشت های خود از مشارکت ارمنی های سبزوار در ذی قعده 1313ق در مراسم جشن پنجاه سال سلطنت ناصر الدین شاه که به عزای او و جشن تاج گذاری مظفر الدین شاه انجامید، سخن گفته است و دست خط او در نشریه  حافظ عینا گراور شده است.
 
در اواخر دوره قاجاریان، تعداد ارمنیان مقیم سبزوار مجموعا  سی تا سی و پنج خانوار بیش تر نبود که بیش تر در محله دروازه عراق و دروازه تهران آن شهر سکونت می کردند.
 
خانواده های مهم ارمنی سبزوار عبارت بودند از: خواجه توریانس، مگردیچیان، سرکیسیانس (تحت زعامت سرکیس اهناز اریانتز در گذشته 1921م )، تومانیان (طومانیانس صاحب کاروان سرایی که به نام وی به کاروان سرای تومانیان مشهور شد)، ماردوروس، حق نظریان (که یکی از افراد خانواده ایشان به نام نرسیس در حادثه ای ناموسی به قتل رسید)، موشق  آویان (آوانیان)، آوادیس مانوکیان، تیگران بابایان (رییس شعبه بانک روس در سبزوار)، اندریاس، میناس، یوگور و گریگوریان، و  غریببیان و ...
 
دکتر قاسم غنی در جوانی به قصد ازدواج با دختری ( به نام هلن ترمگردیچیان) از یکی از همین خانواده های ارمنی مقیم سبزوار را داشته است.
 
در انقلا ب مشروطیت، ارمنیان به آزادی خواهان پیوستند. پپرم خان ارمنی از سرداران مشروطه شد و تعداد 58 نفر از ارمنیان در درگیری های مشروطیت به شهادت رسیدند.
 
در طول این مدت، روابط بین ارمنیان و اهالی سبزوار بسیار دوستانه بود ، در سبزوار هیچ گونه سخت گیری  یا تبعیضی نسبت به ارمنی ها دیده نشده است و روابط بسیار حسنه ای در آن زمان بین مردم سبزوار  اعم از بومی و مهاجر، مسلمان و مسیحی متشرع و متصوف وجود داشته است. امیدواریم که این حسن ارتباط و رابطه حسنه همیشه بین همه مردمان این خاک پاک اعم از اکثریت و اقلیت های دینی و مذهبی   و قومی و زبانی برقرار بماند. ایدون باد.
 
*     *     *
 
گفتنی است آقای حسین خسروجردی نویسنده برجسته سبزواری نیز در یکی از رمان های خود به نام «جهانبانان»، به وجود ارامنه در سبزوار اشاره کرده است.(منبع)

سبزوار مرکز منطقه خراسان غربی است.