وقتی دکتر شریعتی خود را سبزواری و سبزوار زاده می نامید

آشنایی با نام های مستعار دکتر علی شریعتی(سربداری، سبزواری، مزینانی و …)

دکتر علی شریعتی یکی از بزرگترین روشنفکران مذهبی و نویسندگان برجسته معاصر نثر فارسی است. او که متولد کویر تف دیده و خاطره انگیز مزینان از توابع دارالمومنین سبزوار،  پایتخت نثرفارسی است، تلاش‌های جانانه ای در راه شناخت حقیقت دین اسلام و مذهب تشیع کرد و بسیار کوشید تا این حقیقت را به شاگردان کلاس‌های درس، شنوندگان جلسات سخنرانی و مخاطبان کتاب‌های خود بیاموزد. چنین بود که اثرگذاری اندیشه‌های او از سطح هم عصرانش، بسیار فراتر رفت.

تا آنجا که امروز با گذشت بیش از ربع قرن از درگذشت شریعتی، همچنان کتب و اندیشه‌های او در میان نسل جوان، تحصیل کرده و همه مبارزان راه حقیقت، طرفداران بی شمار دارد.

در واقع میزان محبوبیت شریعتی در میان اقشار مختلف جوانان و تحصیل کردگان جامعه به حدی است که کمتر روشنفکر و کمتر اندیشمندی تا کنون فراگیری و محبوبیتی در حد  دکتر شریعتی به دست آورده است.

علاوه بر همه آنچه گفته شد، اندیشه‌های آزادی خواهانه و حق طلبانه دکتر شریعتی بر روند شکل گیری انقلاب اسلامی‌ایران بسیار موثر بود به طوری که بسیاری از صاحب نظران پس از اعتراف به جایگاه رفیع امام خمینی (ره) و نقش بی بدیل ایشان در شکل گیری انقلاب، دکتر علی شریعتی را نیز یکی از رهبران معنوی انقلاب اسلامی‌ایران می‌دانند.

همین محبوبیت و اثرگذاری اندیشه انقلابی شریعتی بر روح جوانان ایرانی باعث شد این اندیشمند متعهد در دوران‌های اوج فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی خود، با تهدید و خطرات بی شماری از جانب حکومت پهلوی و یا افراطیون مذهبی مواجه شود. همچنین حکومت وقت به دلیل ترسی که از شریعتی داشت، به بسیاری از آثار او انتشار چاپ نمی‌داد.

از همین رو دکتر شریعتی برای مصون از گزند احتمالی بدخواهان و نیز برای گرفتن مجوز چاپ آثارش مجبور می‌شد، کتاب‌ها و یا آثارش را با نام‌های مستعار منتشر کند .

بررسی‌ها نشان می‌دهد دکتر شریعتی در آن دوران سخت و پرتنش مبارزه از چیزی نزدیک به ۲۰ نام و نام خانوادگی مستعار استفاده می‌کرد که برخی از آثار مشهور او برای اولین بار با همین نام‌های مستعار منتشر شده است.

البته همه نام‌های مستعار دکتر شریعتی توسط خود او انتخاب نشدند بلکه تعدادی از این نام‌ها توسط دانشجویان و سایر علاقه مندان به اندیشه‌های شریعتی روی ایشان گذشته شد تا در آن شرایط خفقان رژیم ستم شاهی بتوانند، جزوه‌ها و متون سخنرانی شریعتی را در تعداد انبوه تکثیر کرده و با کمترین ایجاد مزاحمت ، به توزیع آنها بپردازند.

برخی از نام‌های مستعار دکتر شریعتی عبارتند از : علی سبزواری، علی سربداری، علی مزینانی، علی سبزوارزاده، علی دهقان زاده، علی اسلام دوست، علی راهنما و …

با بررسی و تحلیلی بر نام‌های مستعاری که دکتر علی شریعتی برای خود انتخاب کرده است، در می‌یابیم  وی حتی در نام‌های مستعار خود نیز تا حد امکان سعی کرده است، از حقیقت دور نشود و نیز پیام‌های مشخصی را به مخاطبان خود منتقل کند.

از این منظر می‌توان نام‌های مستعار دکتر شریعتی را به چند دسته تقسیم بندی کرد:

نام‌های معرف زادگاه شریعتی : دکتر شریعتی که عاشقانه به زادگاه خود عشق می‌ورزید، در بسیاری از نام‌های مستعارش به معرفی زادگاه خود پرداخته است : نظیر علی سبزواری، علی مزینانی، علی خراسانی، علی سبزوارزاده، علی سربداری و …

از جمله کتاب‌های او که با نام‌های مستعاری از این دسته منتشر شده است می‌توان به کتاب «حج زیباترین روح همبستگی» با نام «علی سبزوار زاده» یا کتاب «فرهنگ، تمدن و ایدئولوژی» با نام «علی خراسانی» و … اشاره کرد.

نام‌های معرف هدف شریعتی : دکتر شریعتی در برخی از نام‌های خود به نوعی اهداف سیاسی و اجتماعیش را شرح داده است. نظیر نام  «علی راهنما» که بر جلد کتاب «گوشه ای از حیات محمد» دیده می‌شود.

در این کتاب شریعتی با انتخاب فامیلی«راهنما» برای خود، درواقع از هدف خود که راهنمایی کردن مخاطبانش به سمت انتخاب مسیر صحیح بوده، خبر داده است.

درکتاب «اسطوره ای در تاریخ» نیز دکتر شریعتی با نام «علی زمانی» خود را به مخاطب شناسانیده است و این اسم نشان از آن دارد که شریعتی تلاش می‌کرد در اندیشه و اعتقادات، فرزند زمان خود باشد.

شمع از دیگر نام‌های مستعار شریعتی است که در همین دسته جای می‌گیرد. کار شمع روشنگری است و هدف شریعتی که یک معلم دلسوز و فرهیخته بود روشن کردن حقیقت مسائل سیاسی–اجتماعی و مذهبی (آنگونه که او فکر می‌کرد) برای جامعه مخاطبانش بود . پس چه نیکو نام شمع را متناسب با این هدف خود انتخاب کرده است.

نام‌های معرف علائق و عقاید قلبی شریعتی : شریعتی همچنین در پاره ای از کتب، نام‌های مستعاری مبین علائق و اعتقادات قلبی خود برگزیده است.که از آن جمله می‌توان به کتاب «از هجرت تا وفات» با نام علی علوی اشاره کرد که در نویسنده با انتخاب این نام مستعار عشق و پیروی قلبی و فکری خود را به مرام و منش علی (ع) امام اول شیعیان نشان داده است.

کتاب «آری اینچنین بود برادر» نیز برای اولین بار با نام مستعار علی اسلام دوست چاپ شد که به خوبی مبین عشق و علاقه قلبی شریعتی به دین مبین اسلام است.

نام‌های متفرقه : در تعدادی دیگر از آثار نیز دکتر شریعتی اسامی‌مستعاری برای خود برگزیده است که در این اسامی‌به نظر می‌رسد تنها هدف او ناشناخته باقی ماندن، بوده است. نظیر : احسان خراسانی، م . رفیع الدین، محمدعبدالخطیب مصری، محمدعلی آشنا، کمال الدین مصباح، رضا پایدار و …

به جز نام‌های مورد ذکر، ممکن است دکتر علی شریعتی در طول حیات سرشار از فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی خود، از نام‌های مستعار دیگری نیز استفاده کرده باشد اما نکته مهم این است که بدانیم اکثر کتبی که نویسنده مبارز و روشنفکر، زمانی به اجبار آن‌ها را با اسامی‌مستعار چاپ کرد، بعدها با اسم و مشخصات واقعی وی باز نشر گردید.