به مناسبت آغاز سال نو میلادی
آشنایی با مهمترین خانواده های ارمنی سبزوار / نگاهی به زندگی و کسب و کار مسیحیان سبزوار در گذشته
سبزوار را اگرچه در طول تاریخ اسلام بیشتر از هر صفت دیگری می توان به عنوان یکی از شهرها و پایگاه های اصلی تشیع 12 امامی در ایران بر شمرد که بیشتر مردمش همواره شیعیان وفادار به معارف اهل بیت و قرآن کریم بوده اند، اما در عین حال مردم این شهر در بسیاری از دوره ها پیروان سایر ادیان الهی یا مذاهب اسلامی را در کنار خود پذیرفته و زندگی مسالمت آمیزی با آن ها داشته اند.
به گزارش مجله اینترنتی اسرارنامه هرچند ممکن است امروز کمتر کسی تصور کند که روزگاری گروهی از مسیحیان در دیار سربداران زندگی می کرده اند و کسب و کار پر رونقی داشته و ارتباط خوبی هم با مردم این شهر برقرار نموده اند، اما این یکی از همان موارد همزیستی برادرانه مردمان دارالمومنین سبزوار با پیروان دیگر ادیان الهی است که در بالا توضیح داده شد.
اینک اسرارنامه به مناسبت فرا رسیدن سال نو میلادی، نگاهی به موضوع سکونت و کسب وکار ارامنه سبزوار و بعضی از معروف ترین خانواده های ارمنی ساکن در این شهرمی اندازد:
مطلب پیش رو به قلم پروفسور سید حسن امین نوشته شده و در تاریخ 16 آبان 86 در روزنامه مردسالاری منتشر شده است:
از گفتگوی ادیان تا اقلیت ارمنی خراسان
گفت و گوی ادیان و تمدن ها (در برابر فرضیه برخورد ادیان و تمدن ها)، تنها یک بحث نظری نیست، بلکه اهمیت اجتماعی و انسانی در سطح ملی و بین المللی دارد.
می پردازم به نکته ای تاریخی از قلب خانه پدری یعنی از خاک پاک ایران و خطه خوب خراسان. بخشی از ارمنیان همیشه یعنی از هزاره اول پیش از میلا د در بخش هایی از خاک ایران (آذربایجان غربی) می زیستند و بخش دیگری در طول قرون و اعصار از برون مرز به بخش های مختلف ایران زمین کوچ کردند. شاه عباس صفوی در 1012 ق، پنجاه هزار ارمنیان ساکن قارص تا جلفا و ایروان رابه اصفهان، چهار محال، گیلا ن و مازندران کوچ داد. نادر شاه هم شش هزار تن از ارمنیان قارص و ارزروم رابه خراسان کوچانید.
آقا محمد خان قاجار، مرزهای ایران را دوباره به حدود و عصر صفوی رسانید. اما در زمان فتحعلی شاه شکست ایران از روسیه، در 1228 ق1813/ م (قرارداد گلستان) و در 1242 ق1828/ م (قرارداد ترکمنچای)به از دست رفتن بخشی از سرزمین های ایرانی انجامید.
از آن پس; تعداد زیادی مهاجر(اعم از مسلمانان و غیر مسلمانان) از شهرهای ایرانی که به روسیه واگذار شد، به آذربایجان و دیگر ایالا ت ایران آمدند و از آن جمله در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه و اوائل سلطنت مظفر الدین شاه یعنی از یازده دوازده سال پیش از انقلا ب مشروطیت، در پی جنگ های روسیه و عثمانی و آغاز اختلا فات ارمنیان با دولت عثمانی، یک اقلیت ارمنی (از تفلیس، ایروان، نخجوان، قره باغ و اردوباد)به خراسان هجرت کردند و به تدریج در شهرهای مختلف از جمله نیشابور مستقر شدند و جمعی از ایشان هم ساکن سبزوار شدند و در آن شهر به کار تجارت و صنعت (از جمله تاسیس کارخانه پنبه پاک کنی)پرداختند.
کار ارمنیان در سبزوار به حدی رونق گرفت که لرد کرزن هم ضمن اشاره به رونق تجارت در سبزوار از کارخانه های ارمنیان مقیم سبزوار یاد می کند.
بیش تر ارمنیان سبزوار در کاروان سراهای «دروازه عراق» (غرب شهر) تجارت می کردند و یهودی ها در کاروان سرای «دروازه نیشابور» در شرق شهر.
نصرالله توسلی در یادداشت های خود از مشارکت ارمنی های سبزوار در ذی قعده 1313ق در مراسم جشن پنجاه سال سلطنت ناصر الدین شاه که به عزای او و جشن تاج گذاری مظفر الدین شاه انجامید، سخن گفته است و دست خط او در نشریه حافظ عینا گراور شده است.
در اواخر دوره قاجاریان، تعداد ارمنیان مقیم سبزوار مجموعا سی تا سی و پنج خانوار بیش تر نبود که بیش تر در محله دروازه عراق و دروازه تهران آن شهر سکونت می کردند.
خانواده های مهم ارمنی سبزوار عبارت بودند از: خواجه توریانس، مگردیچیان، سرکیسیانس (تحت زعامت سرکیس اهناز اریانتز در گذشته 1921م )، تومانیان (طومانیانس صاحب کاروان سرایی که به نام وی به کاروان سرای تومانیان مشهور شد)، ماردوروس، حق نظریان (که یکی از افراد خانواده ایشان به نام نرسیس در حادثه ای ناموسی به قتل رسید)، موشق آویان (آوانیان)، آوادیس مانوکیان، تیگران بابایان (رییس شعبه بانک روس در سبزوار)، اندریاس، میناس، یوگور و گریگوریان، و غریببیان و ...
دکتر قاسم غنی در جوانی به قصد ازدواج با دختری ( به نام هلن ترمگردیچیان) از یکی از همین خانواده های ارمنی مقیم سبزوار را داشته است.
در انقلا ب مشروطیت، ارمنیان به آزادی خواهان پیوستند. پپرم خان ارمنی از سرداران مشروطه شد و تعداد 58 نفر از ارمنیان در درگیری های مشروطیت به شهادت رسیدند.
در طول این مدت، روابط بین ارمنیان و اهالی سبزوار بسیار دوستانه بود ، در سبزوار هیچ گونه سخت گیری یا تبعیضی نسبت به ارمنی ها دیده نشده است و روابط بسیار حسنه ای در آن زمان بین مردم سبزوار اعم از بومی و مهاجر، مسلمان و مسیحی متشرع و متصوف وجود داشته است. امیدواریم که این حسن ارتباط و رابطه حسنه همیشه بین همه مردمان این خاک پاک اعم از اکثریت و اقلیت های دینی و مذهبی و قومی و زبانی برقرار بماند. ایدون باد.
* * *
گفتنی است آقای حسین خسروجردی نویسنده برجسته سبزواری نیز در یکی از رمان های خود به نام «جهانبانان»، به وجود ارامنه در سبزوار اشاره کرده است.(منبع)
سبزوار مرکز منطقه خراسان غربی است.
خراسان غربی - سبزوار - تپه باستانی : تصویر طرح حک شده روی یک مُهر حکومتی که در تپه دامغانی سبزوار کشف شده است. شکلی که در این تصویر دیده می شود شبیه یک موجود جاندار باستانی است. قدمت تپه باستانی سبزوار حداقل به 6 هزارسال قبل می رسید.
مرحوم محمود بیهقی نویسنده، مورخ و سبزوارپژوه برجسته معاصر است.
از وی کتاب هایی از جمله سبزوار شهر دیرینه های پایدار، سبزوار شهر دانشوران بیدار و دایرة المعارف بزرگ سبزوار به چاپ رسیده است.
تصویری از محوطه فضای سبز دانشگاه حکیم سبزواری، بزرگترین دانشگاه خراسان غربی که در شهر سبزوار واقع شده است.
چشم انداز این تصویر ضلع جنوبی دانشکده های ادبیات و علوم انسانی و علوم پایه را نشان می دهد که در ضلع غربی این چشم انداز ساختمان سازمان مرکزی دانشگاه مشاهده می شود.
این عکس توسط حامد فاریابی گرفته شده است.
نگاهی به شهرهایی که بر اساس نقشه کاربردی امروز استان خراسان رضوی و کشور ایران در منطقه خراسان غربی (دیار سربداران) قرار می گیرند.
همانطور که در نقشه زیر مشخص است مرکز جغرافیایی و نقطه ثقل کانونی خراسان غربی کهن شهر سبزوار است.
برخی شهرهای موجود در منطقه خراسان غربی مانند نیشابور، کاشمر و خلیل آباد، به دلیل همجواری با نواحی دیگر می توانند به دلخواه خود درمحدوده خراسان غربی یا خراسان رضوی (به مرکزیت مشهد) یا خراسان مرکزی به مرکزیت تربت حیدریه قرار گیرند.
محمود دولت آبادی نویسنده، نمایش‌نامه نویس و فیلم‌نامه‌نویس اهل ایران متولد 10 مرداد 1319 در روستای دولت آباد سبزوار متولد شده است.
وی از بزرگترین مشاهیر معاصر خراسان غربی محسوب می شود.
رمان بلند (ده جلدی) کلیدر مشهورترین و با ارزش‌ترین اثر دولت‌آبادی می‌باشد، کلیدر، دولت‌آبادی را به کسب جایزهٔ نوبل ادبیات بسیار نزدیک کرد.
آثار دولت‌آبادی به زبان‌های انگلیسی،فرانسوی،ایتالیایی،نروژی، سوئدی،چینی،کردی،عربی،هلندی،عبری و آلمانی ترجمه شده‌اند.
محمود دولت‌آبادی چندین نمایش‌نامه و فیلم‌نامه را به نگارش درآورده است، او همچنین سابقه بازیگری در تئاتر و سینما را دارد،اقتباس از آثار دولت‌آبادی ساخت چند فیلم را به‌همراه داشته است.
فضای اکثر نوشته‌های دولت‌آبادی در روستاهای خراسان (شهر زادگاهش سبزوار و روستاها و مناطق اطراف آن) رخ می‌دهد و رنج و مشقت روستاییان شرق ایران را به تصویر می‌کشد.مقابله و مبارزهء فرد با جامعه، مسیر اصلی حرکت آدم های دولت آبادی در بیشتر داستان های اوست. با نثری پرداخته و شاعرانه و اصطلاحات و کلماتی که گهکاه به نمایش و آهنگ و طنین وساخت ،بیش از بیان موضوع و حوادث داستان متعهد و متجلی اند. (ادبیات امروز :321)
دولت‌آبادی در سال ۲۰۱۳ برگزیده جایزهٔ ادبی یان میخالسکی سوییس شد. در ۲۵ آبان ماه ۱۳۹۳ معادل ۱۶ نوامبر ۲۰۱۴ جایزه شوالیه ادب و هنر فرانسه توسط سفیر دولت فرانسه در تهران و در محل رزیدانس سفارت فرانسه به محمود دولت‌آبادی نویسنده پیشکسوت و برجسته ایرانی اهدا شد.
فرهنگسرای امام رضای سبزوار بزرگترین مجموعه فرهنگی خراسان غربی است که شامل بخش های مختلفی نظیر کتابخانه، سالن مطالعه، تالار اجتماعات، بخش نمایشگاهی، بخش اداری، محوطه وسیع فضای سبز و ...می باشد.
این مجموعه با سرمایه گذاری آستان قدس رضوی در دیار سربداران احداث شده است.
